Twój krewny sporządził testament i nie uwzględnił Cię w spadku? Jeśli tak, w wielu sytuacjach możesz żądać wypłaty zachowku. Na czym polega to prawo? Komu należy się zachowek, a komu nie? Jak obliczyć jego wysokość i kto powinien wypłacić tę kwotę? Wyjaśniamy najważniejsze kwestie.
Czym jest zachowek?
Aby zrozumieć, co to jest zachowek, warto przyjrzeć się drogom dziedziczenia, na które wskazują przepisy kodeksu cywilnego. Zgodnie z polskim prawem majątek można odziedziczyć przede wszystkim:
- na drodze dziedziczenia ustawowego – a zatem w związku z pokrewieństwem z osobą zmarłą. W pierwszej kolejności spadek przysługuje zstępnym spadkodawcy oraz jego małżonkowi, a w przypadku braku osób z tych grup, rodzicom spadkodawcy;
- na podstawie testamentu sporządzonego przez spadkodawcę – może on przekazać majątek w ręce dowolnie wybranej osoby lub organizacji; nie ma tu znaczenia stopień pokrewieństwa.
Jeżeli jednak dojdzie do ogłoszenia testamentu i okaże się, że osoba zmarła „pozbawiła” najbliższych krewnych majątku, każdy z nich może wystąpić o wypłatę należnego mu zachowku. Prawo spadkowe daje tę możliwość, aby chronić interesy osób najbliższych spadkodawcy.
Komu przysługuje zachowek?
Uprawniony do zachowku jest ten, kto powinien odziedziczyć majątek po zmarłym krewnym w przypadku dziedziczenia ustawowego. Mówiąc dokładniej, zgodnie z art. 991 § 1 kodeksu cywilnego zachowek należy się:
- zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom itp.),
- małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy
zgodnie z kolejnością w dziedziczeniu ustawowym w konkretnej sytuacji. Przykładowo rodzice spadkodawcy mogliby wystąpić o takie świadczenie, tylko kiedy ten nie miałby dzieci ani małżonka.
Warto też podkreślić, że o zachowek może wystąpić także dalszy zstępny spadkodawcy – pod warunkiem, że bliżsi zstępni zrzekli się swoich praw.
Komu prawo do zachowku nie przysługuje?
Obowiązek zapłaty zachowku nie ma miejsca w przypadku osób, które:
- zostały uznane za spadkobierców niegodnych (czyli popełniły przeciwko spadkodawcy umyślne ciężkie przestępstwo, nakłoniły podstępem lub groźbą do sporządzenia/odwołania testamentu albo umyślnie zniszczyły / podrobiły taki testament – art. 928 § 1 kodeksu cywilnego),
- dobrowolnie zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek,
- zostały wydziedziczone przez spadkodawcę.
Do zachowku nie jest też uprawniony współmałżonek, jeżeli spadkodawca wystąpił przed momentem otwarcia spadku o orzeczenie rozwodu bądź separacji z winy partnera.
Ile wynosi zachowek?
Aby obliczyć zachowek, należy wziąć pod uwagę kilka czynników, a mianowicie:
- liczbę osób uprawnionych do jego otrzymania,
- sytuację osobistą i wiek uprawnionego do żądania zapłaty zachowku,
- wartość darowizn, które na rzecz uprawnionego przekazał za życia spadkodawca,
- czysta wartość spadku, czyli wartość aktywów pozostawionych przez spadkodawcę po odjęciu od niej jego zobowiązań, czyli np. długów.
Co do zasady:
- standardowa wysokość zachowku to 1/2 wartości udziału, który przysługiwałby, gdyby w grę wchodziło dziedziczenie ustawowe,
- 2/3 wartości udziału spadkowego może otrzymać osoba małoletnia, a także spadkobierca trwale niezdolny do pracy.
Gdy obliczy się już „ułamek”, który stanowi podstawę przy obliczaniu zachowku, należy przemnożyć go przez tzw. substrat zachowku. Jest to wspomniana już „czysta wartość” podwyższona lub obniżona o stosowne doliczenia – wynikające np. z darowizny uzyskanej od spadkodawcy za życia czy też zapisu windykacyjnego.
Kto wypłaca zachowek
Z żądaniem zapłaty zachowku w pierwszej kolejności występuje się do spadkodawcy / spadkodawców ujętych w testamencie. Jeśli te osoby nie będą zdolne do pokrycia zachowku w należnej wartości, w kolejnych krokach uprawniony może się zgłosić o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do zaspokojenia roszczenia do:
- osoby, na której rzecz został dokonany zapis windykacyjny – w ramach obowiązku zapłaty zachowku musi wypłacić kwotę w granicach wzbogacenia się w efekcie tego zapisu,
- osoby, która otrzymała darowiznę doliczoną do spadku – tu zasada jest podobna jak w przypadku zachowku uzyskiwanego od osoby z zapisem windykacyjnym. Zostanie wypłacony do wartości stanowiącej granicę wzbogacenia się dzięki tejże darowiźnie.
Kiedy nie należy się zachowek?
Z żądaniem o wypłatę określonej części udziału spadkowego nie mogą wystąpić przede wszystkim osoby, które nie są uprawnione do otrzymania tego świadczenia. Są to więc osoby niegodne dziedziczenia oraz inne wymienione już uprzednio.
W tym kontekście pojawia się również pytanie o to, czy zachowek ulega przedawnieniu. Odpowiedź na nie brzmi: tak, może to nastąpić. Jednak przepisy nie są w tej kwestii do końca precyzyjne i często wymagają indywidualnej interpretacji.
Z jednej strony art. 1007 § 1 K.c. jasno wskazuje, że gdy chodzi o zachowek, przedawnienie następuje w ciągu 5 lat od ogłoszenia testamentu (a nie od chwili śmierci spadkodawcy!). Jednak wielu ekspertów wskazuje, że początek biegu przedawnienia może być też wyznaczona przez inne zdarzenie. Dlatego kwestię tę dobrze jest omówić z prawnikiem.
W przypadku wątpliwości odnośnie do ustalania wysokości zachowku i innych kwestiach powiązanych z tym tematem można się zgłosić do Kancelarii MKKL.